BROJKE

Sadašnji No.1 ptičar sveta, Tom Gullick, posmatrao je zapanjujućih 8935 vrsta ptica. No.2, Jon Hornbuckle, je sa 8846 – skoro 90 vrsta kraći. Da li je uopšte moguće smanjiti taj jaz? Obojica su proputovali planetu uzduž i popreko i, da bi videli još 90 vrsta, treba da preplove ivice poznatog sveta i survaju se u ambis s one strane mape.

Srećom, to je problem koji me nikada neće mučiti…

Ipak me buni, da li se služe istom listom vrsta? Šta ako se Gullick služi listom International Ornithologists' Union (nekada International Ornithological Congress – otuda skraćenica IOC), koja poznaje 10.474 vrsta, a Hornbuckle recimo Clements listom koja priznaje tek 10.161 vrsta – to je preko 300 spornih (pod)vrsta! Mnogo je “lakše” štiklirati ptice na listi IOC-a.

A koliko je ptica oko vas? Iako je u Evropi zabeleženo oko 1000 vrsta, tek nešto više od polovine – 525 (a i od toga, dve već izumrle, a možda i treća) biogeografski pripadaju Evropi i redovno provode bar deo godine u njoj. (One druge su se u Evropi obrele tako što su sledile neispravne kompase, pa preletele ivicu svog sveta.)

Broj vrsta ptica registrovanih u granicama ne tako davne SCG iznosio je 378 (Vasić, 1995), uz još četiri vrste koje su bile u najavi (zabeležene u susednim zemljama, pa očekivane i kod nas). No, kako nam se od tada domovina u više navrata smanjila, a vlada nije pokazala sklonost da angažuje stručnjake koji bi joj, ovako krnjoj, popisali biodiverzitet, mi se služimo nekim sasvim provizornim ciframa, koje se uglavnom kreću unutar raspona od sigurne 342 vrste, pa do pretpostavljenih 360 ili tako nešto… 

Kada već pokušavamo da prebrojimo ptice unutar nedefinisanih granica, uzmimo za primer Beograd i njegov diverzitet ptica, pa krenimo od šireg ka užem području. Puzović i saradnici (2009) za područje od međunarodnog značaja za ptice (IBA) pod nazivom “Ušće Save u Dunav” navode kako je do sada zabeleženo oko 210 vrsta, dok stvarno bogatstvo preocenjuju do 230 vrsta. Treba pri tom imati na umu granice i staništa tog područja. Naime, ono pokriva prvih 10 km toka Save i 39 km toka Dunava, a zahvata više ili manje očuvane delove plavne zone reka i, ma koliko to područje bilo najvećim delom utkano u urbano tkivo Beograda, ono na svom nizvodnom i uzvodnom delu praktično izlazi iz njega.

Srce tog IBA područja predstavljaju Veliko i Malo Ratno ostrvo, te plavni kompleks Kožara, koji su praktično sa svih strana okruženi izgrađenim područjima. Paunović (1991) za Ratna ostrva navodi 42 vrste močvarica, pretežno zimovalica, da kasnije (Paunović & Karapandža) objavi spisak 196 vrsta ptica istog područja. Marinković i saradnici za Ratna ostrva navode 163 zabeležene vrste i dalje kažu da se tom broju mogu dodati još 30 vrsta, koje su se pre izgradnje Novog Beograda mogle sresti na ovom prostoru, a koje “nisu konstatovane novijim istraživanjima”. Puhalo i saradnici (2010) za plavnu zonu Kožara, naspram Ratnog ostrva, navode 109 vrsta ptica, a za nedaleki ribnjak Mika Alas, u Krnjači, Dajović (2004) navodi 83 vrste.

No, iako se u svim ovim primerima nesumnjivo govori o pticama Beograda, i dalje se govori o plavnoj zoni Dunava i ostacima močvarnih staništa nekada po vodenim pticama čuvenog Pančevačkog rita, a ne o urbanoj sredini.

Dajović (1998) za “šire područje Beograda”, gde je najveći deo istraživanja vršen na Ušću i Novom Beogradu, navodi 116 zabeleženih vrsta. I ponovo, veći deo vrsta pripada prostranim vodenim površima Ušća i područjima koja su izložena redovnom plavljenju (peskoviti i muljeviti sprudovi i obalni plićaci, vodoplavne šume, plavne livade i stajaće vode rukavaca i bara, itd).

Postavlja se pitanje koliko je bogatstvo ptica urbanog tkiva grada? Stanimirović (1998) je u Banjičkoj šumi zabeležio 71 vrstu. Da li se Banjička šuma može smatrati delom urbanog tkiva, ili je ipak reč o prirodnom staništu? S obzirom na to da je sa svih strana okružena izgrađenom zonom (mada postoje zeleni koridori koji je povezuju sa Košutnjakom i Miljakovačkom šumom), te na podatak da se radi o sađenoj park-šumi sa neobičnim sastavom vrsta drveća u kome dominiraju one sa severa Evrope (što uslovljava atipičan sastav vrsta ptica u kome praktično odsustuju neke, kod nas, česte vrste), dakle, o vrlo neprirodnom staništu, držaću se stanovišta da se ta šuma, kao i manje parkovske površine okružene zgradama, uklapa u urbanu celinu i njena staništa.

Ptice Beograda je još od sredine XIX veka izučavalo više prirodnjaka, ali su ti podaci pretežno neobrađeni i nedostupni javnosti. Ipak, sistematska ornitološka istraživanja Beograda počinju tek u drugoj polovini XX veka. Vasić objavljuje “Ptice užeg područja Beograda”, gde navodi 90 vrsta (starog Beograda), a nešto kasnije i “Dopune spisku ptica užeg područja Beograda” (1970, 1975). Vasić i Stevanović daju broj od 96 vrsta za najuže gradsko jezgro, da Vasić potom proširi područje istraživanja i na Ušće, Novi Beograd, Zemun, Dedinje i Topčider, pa doda još 31 vrstu, stižući do 127 vrsta ptica Beograda. Međutim, tek kada se podaci Milice Dajović (1998) kombinuju sa Vasićevim (1970, 1975), dobijamo broj od 169 vrsta ptica Beograda, onako kako ga prostorno najčešće shvatamo (Zemun, Novi Beograd, Beograd, plus Ratna ostrva).

Vratimo se sada na (šire) IBA područje Ušće Save u Dunav sa procenjenih 230 vrsta u manje ili više očuvanim prirodnim staništima, potom na (uže) područje Beograda sa Novim Beogradom, Zemunom, Ušćem i Topčiderom sa oko 170 vrsta, te najuže gradsko jezgro sa oko 95 vrsta ptica. To možemo da uporedimo sa faunom ptica SCG (Vasić, 1995), kojoj je biogeografski pripadalo 333 vrste, ili sa ornitofaunom Evrope kojoj biogeografski pripada 525 vrsta (a redovno se beleži preko 600 vrsta). Tako dolazimo do podatka da se u užem području Beograda sreće 29% vrsta SCG, te da se u širem području BG sreće 51% vrsta SCG, odnosno 32% vrsta Evrope, a u beogradskom IBA podučju je do sada zabeleženo 40%, a stvaran diverzitet vrsta ptica procenjen na 44% vrsta Evrope.

LITERATURA

Dajović, M. (1998) Rezultati posmatranja ptica šireg područja Beograda u periodu 1990-1997. Ciconia, Vol. 7: 39-54.

Dajović , M. (2004) Ptice ribnjaka Mika Alas i zaštita biodiverziteta. Diplomski rad, Biološki fakultet u Beogradu.

Marinković, S, Skorić, S, Karamata, O, Rakočević, B. (in press) Bird watching na Velikom Ratnom ostrvu. Beograd.

Paunović, M. (1989) Struktura i sezonska dinamika faune ptica beogradskog ušća i njegovih ostrva. Diplomski rad, Biološki fakultet u Beogradu.

Paunović, M. & Karapandža, B. (eds) (??) Prirodne vrednosti Ratnih ostrva i beogradskog ušća – stanje i perspektive. Mladi istraživači Beograda i Društvo za očuvanje divljih životinja “Mustela”, Beograd.

Puhalo, S, Dajović, M, Simić, D, Nikolić Antonijević, J. (2010) Pripremni elaborat o biodiverzitetu plavne zone “Kožara” i razmatranje mogućnosti i modaliteta njene zaštite. Liga za ornitološku akciju Srbije, Beograd.

Puzović, S, Sekulić, G, Stojnić, N, Grubač, B, Tucakov, M. (2009) Značajna područja za ptice u Srbiji. Ministarstvo životne sredine i prostornog planiranja.

Stanimirović, Ž. (1998) Dijagnoza naselja ptica Banjičke šume u Beogradu. Diplomski rad, Biološki fakultet u Beogradu.

Vasić, V. (1970) Ptice Beograda – faunistički spisak. Larus, Vol. 21-22:  130-136.

Vasić, V. (1995) Diverzitet ptica Jugoslavije s pregledom vrsta od međunarodnog značaja, p. 471-516. In: Stevanović, V. & Vasić, V. (ed) Biodiverzitet Jugoslavije, Beograd.