Sadašnji No.1 ptičar sveta, Tom Gullick, posmatrao je
zapanjujućih 8935 vrsta ptica. No.2, Jon Hornbuckle, je sa 8846 – skoro 90
vrsta kraći. Da li je uopšte moguće smanjiti taj jaz? Obojica su proputovali
planetu uzduž i popreko i, da bi videli još 90 vrsta, treba da preplove ivice
poznatog sveta i survaju se u ambis s one strane mape.
Srećom, to je problem koji me nikada neće mučiti…
Ipak me buni, da li se služe istom listom vrsta? Šta ako se
Gullick služi listom International Ornithologists' Union (nekada International
Ornithological Congress – otuda skraćenica IOC), koja poznaje 10.474 vrsta, a
Hornbuckle recimo Clements listom koja priznaje tek 10.161 vrsta – to je preko
300 spornih (pod)vrsta! Mnogo je “lakše” štiklirati ptice na listi IOC-a.
A koliko je ptica oko vas? Iako je u Evropi zabeleženo oko
1000 vrsta, tek nešto više od polovine – 525 (a i od toga, dve već izumrle, a
možda i treća) biogeografski pripadaju Evropi i redovno provode bar deo godine
u njoj. (One druge su se u Evropi obrele tako što su sledile neispravne
kompase, pa preletele ivicu svog sveta.)
Broj vrsta ptica registrovanih u granicama ne tako davne SCG
iznosio je 378 (Vasić, 1995), uz još četiri vrste koje su bile u najavi
(zabeležene u susednim zemljama, pa očekivane i kod nas). No, kako nam se od
tada domovina u više navrata smanjila, a vlada nije pokazala sklonost da
angažuje stručnjake koji bi joj, ovako krnjoj, popisali biodiverzitet, mi se
služimo nekim sasvim provizornim ciframa, koje se uglavnom kreću unutar raspona
od sigurne 342 vrste, pa do pretpostavljenih 360 ili tako nešto…
Kada već pokušavamo da prebrojimo ptice unutar nedefinisanih
granica, uzmimo za primer Beograd i njegov diverzitet ptica, pa krenimo od
šireg ka užem području. Puzović i saradnici (2009) za područje od međunarodnog
značaja za ptice (IBA) pod nazivom “Ušće Save u Dunav” navode kako je do sada
zabeleženo oko 210 vrsta, dok stvarno bogatstvo preocenjuju do 230 vrsta. Treba
pri tom imati na umu granice i staništa tog područja. Naime, ono pokriva prvih
10 km toka Save i 39 km toka Dunava, a zahvata više ili manje očuvane delove
plavne zone reka i, ma koliko to područje bilo najvećim delom utkano u urbano
tkivo Beograda, ono na svom nizvodnom i uzvodnom delu praktično izlazi iz
njega.
Srce tog IBA područja predstavljaju Veliko i Malo Ratno
ostrvo, te plavni kompleks Kožara, koji su praktično sa svih strana okruženi
izgrađenim područjima. Paunović (1991) za Ratna ostrva navodi 42 vrste
močvarica, pretežno zimovalica, da kasnije (Paunović & Karapandža) objavi
spisak 196 vrsta ptica istog područja. Marinković i saradnici za Ratna ostrva
navode 163 zabeležene vrste i dalje kažu da se tom broju mogu dodati još 30
vrsta, koje su se pre izgradnje Novog Beograda mogle sresti na ovom prostoru, a
koje “nisu konstatovane novijim istraživanjima”. Puhalo i saradnici (2010) za
plavnu zonu Kožara, naspram Ratnog ostrva, navode 109 vrsta ptica, a za
nedaleki ribnjak Mika Alas, u Krnjači, Dajović (2004) navodi 83 vrste.
No, iako se u svim ovim primerima nesumnjivo govori o
pticama Beograda, i dalje se govori o plavnoj zoni Dunava i ostacima močvarnih
staništa nekada po vodenim pticama čuvenog Pančevačkog rita, a ne o urbanoj
sredini.
Dajović (1998) za “šire područje Beograda”, gde je najveći
deo istraživanja vršen na Ušću i Novom Beogradu, navodi 116 zabeleženih vrsta.
I ponovo, veći deo vrsta pripada prostranim vodenim površima Ušća i područjima
koja su izložena redovnom plavljenju (peskoviti i muljeviti sprudovi i obalni
plićaci, vodoplavne šume, plavne livade i stajaće vode rukavaca i bara, itd).
Postavlja se pitanje koliko je bogatstvo ptica urbanog tkiva
grada? Stanimirović (1998) je u Banjičkoj šumi zabeležio 71 vrstu. Da li se
Banjička šuma može smatrati delom urbanog tkiva, ili je ipak reč o prirodnom
staništu? S obzirom na to da je sa svih strana okružena izgrađenom zonom (mada
postoje zeleni koridori koji je povezuju sa Košutnjakom i Miljakovačkom šumom),
te na podatak da se radi o sađenoj park-šumi sa neobičnim sastavom vrsta drveća
u kome dominiraju one sa severa Evrope (što uslovljava atipičan sastav vrsta
ptica u kome praktično odsustuju neke, kod nas, česte vrste), dakle, o vrlo
neprirodnom staništu, držaću se stanovišta da se ta šuma, kao i manje parkovske
površine okružene zgradama, uklapa u urbanu celinu i njena staništa.
Ptice Beograda je još od sredine XIX veka izučavalo više
prirodnjaka, ali su ti podaci pretežno neobrađeni i nedostupni javnosti. Ipak,
sistematska ornitološka istraživanja Beograda počinju tek u drugoj polovini XX
veka. Vasić objavljuje “Ptice užeg područja Beograda”, gde navodi 90 vrsta
(starog Beograda), a nešto kasnije i “Dopune spisku ptica užeg područja
Beograda” (1970, 1975). Vasić i Stevanović daju broj od 96 vrsta za najuže gradsko
jezgro, da Vasić potom proširi područje istraživanja i na Ušće, Novi Beograd,
Zemun, Dedinje i Topčider, pa doda još 31 vrstu, stižući do 127 vrsta ptica
Beograda. Međutim, tek kada se podaci Milice Dajović (1998) kombinuju sa
Vasićevim (1970, 1975), dobijamo broj od 169 vrsta ptica Beograda, onako kako
ga prostorno najčešće shvatamo (Zemun, Novi Beograd, Beograd, plus Ratna
ostrva).
Vratimo se sada na (šire) IBA područje Ušće Save u Dunav sa
procenjenih 230 vrsta u manje ili više očuvanim prirodnim staništima, potom na
(uže) područje Beograda sa Novim Beogradom, Zemunom, Ušćem i Topčiderom sa oko
170 vrsta, te najuže gradsko jezgro sa oko 95 vrsta ptica. To možemo da
uporedimo sa faunom ptica SCG (Vasić, 1995), kojoj je biogeografski pripadalo
333 vrste, ili sa ornitofaunom Evrope kojoj biogeografski pripada 525 vrsta (a
redovno se beleži preko 600 vrsta). Tako dolazimo do podatka da se u užem
području Beograda sreće 29% vrsta SCG, te da se u širem području BG sreće 51%
vrsta SCG, odnosno 32% vrsta Evrope, a u beogradskom IBA podučju je do sada
zabeleženo 40%, a stvaran diverzitet vrsta ptica procenjen na 44% vrsta Evrope.
LITERATURA
Dajović, M. (1998) Rezultati posmatranja ptica šireg
područja Beograda u periodu 1990-1997. Ciconia, Vol. 7: 39-54.
Dajović , M. (2004) Ptice ribnjaka Mika Alas i zaštita
biodiverziteta. Diplomski rad, Biološki fakultet u Beogradu.
Marinković, S, Skorić, S, Karamata, O, Rakočević, B. (in
press) Bird watching na Velikom Ratnom ostrvu. Beograd.
Paunović, M. (1989) Struktura i sezonska dinamika faune
ptica beogradskog ušća i njegovih ostrva. Diplomski rad, Biološki fakultet u
Beogradu.
Paunović, M. & Karapandža, B. (eds) (??) Prirodne
vrednosti Ratnih ostrva i beogradskog ušća – stanje i perspektive. Mladi
istraživači Beograda i Društvo za očuvanje divljih životinja “Mustela”,
Beograd.
Puhalo, S, Dajović, M, Simić, D, Nikolić Antonijević, J.
(2010) Pripremni elaborat o biodiverzitetu plavne zone “Kožara” i razmatranje
mogućnosti i modaliteta njene zaštite. Liga za ornitološku akciju Srbije,
Beograd.
Puzović, S, Sekulić, G, Stojnić, N, Grubač, B, Tucakov, M.
(2009) Značajna područja za ptice u Srbiji. Ministarstvo životne sredine i
prostornog planiranja.
Stanimirović, Ž. (1998) Dijagnoza naselja ptica Banjičke
šume u Beogradu. Diplomski rad, Biološki fakultet u Beogradu.
Vasić, V. (1970) Ptice Beograda – faunistički spisak. Larus,
Vol. 21-22: 130-136.
Vasić, V. (1995) Diverzitet ptica Jugoslavije s pregledom
vrsta od međunarodnog značaja, p. 471-516. In: Stevanović, V. & Vasić, V.
(ed) Biodiverzitet Jugoslavije, Beograd.
Коментари
Постави коментар